गर्भावस्थामा प्यारासिटामोल सेवनले जैविक र क्लिनिकल जोखिम

 

काठमाडौं । प्रजनन स्वास्थ्य र भ्रुण विकासमा औषधिको प्रभावबारे बहस वर्षौंदेखि चल्दै आएको छ । विशेषगरी गर्भावस्थामा प्रायः सुरक्षित मानिने औषधिहरूको दीर्घकालीन असरबारे नयाँ अनुसन्धानहरूले थप प्रश्न उठाएका छन् । यिनैमध्ये सबैभन्दा बढी प्रयोग हुने एनाल्जेसिकमध्ये एक प्यारासिटामोल (Acetaminophen) हो, जसलाई सामान्यतया टाउको दुखाइ, ज्वरो वा शरीर दुखाइको उपचारमा प्रयोग गरिन्छ । तर हालैको वैज्ञानिक प्रमाणहरूले यसको असावधानीपूर्वक प्रयोग गर्भवती महिला र भ्रुण दुवैका लागि गम्भीर स्वास्थ्य जोखिम निम्त्याउन सक्ने देखाएका छन् ।

न्यूरोविकासमा असरः अटिजम र ADHD को सम्भावना

The Indian Express मा उद्धृत हालैको विस्तृत अध्ययनले प्यारासिटामोलको अत्यधिक प्रयोग भ्रुणको स्नायु प्रणाली र मस्तिष्क विकासमा प्रत्यक्ष असर पार्न सक्ने निष्कर्ष निकालेको छ । सक्रिय तत्व एसीटामिनोफेन प्लेसेंटा पार गरी भ्रुणमा प्रवेश गर्ने हुँदा न्यूरोनल कनेक्सन, हार्मोन सन्तुलन र सिनाप्टिक विकासमा अवरोध आउन सक्छ । यसै कारणले शिशुमा अटिज्म स्पेक्ट्रम डिसअर्डर र अटेन्सन डेफिसिट हाइपरएक्टिभिटी डिसअर्डर जस्ता न्यूरोविकाससम्बन्धी विकारको जोखिम बढ्ने सम्भावना देखाइएको हो । निरन्तर वा उच्च मात्रा सेवनले लिभर एनजाइम प्रणालीमा दीर्घकालीन असन्तुलन निम्त्याएर शिशुको मेटाबोलिक क्षमतामासमेत समस्या ल्याउन सक्ने वैज्ञानिकहरूले उल्लेख गरेका छन् ।

प्रजनन प्रणाली र युरोजेनिटल स्वास्थ्यमा प्रभाव

अध्ययनहरूले प्यारासिटामोलको प्रयोग भ्रुणको प्रजनन प्रणालीमा दीर्घकालीन परिणाम ल्याउनसक्ने देखाएका छन् । विशेषगरी, युरोजेनिटल डिसअर्डर जस्तै युरेथ्राको असामान्य स्थान (ज्थउयकउबमष्बक) देखिने सम्भावना बढ्न सक्छ । यस्तो अवस्था देखिएमा शिशुलाई जन्मपश्चात् शल्यक्रिया वा निरन्तर स्वास्थ्य निगरानी आवश्यक पर्नसक्छ । यसले जीवनको प्रारम्भिक चरणदेखि नै स्वास्थ्य बोझ थप्ने खतरा हुन्छ ।

प्यारासिटामोलको औषधीय श्रेणी र प्रयोगको सामान्य बुझाइ

एलएजेपी अस्पतालकी वरिष्ठ स्त्रीरोग विशेषज्ञ डा. ज्योत्सना देवीका अनुसार, प्यारासिटामोल अमेरिकन एफडीएका वर्गीकरणअनुसार गर्भावस्थामा सामान्यतया सुरक्षित मानिने ‘बी’ श्रेणीको औषधि हो । तर ‘सुरक्षित’ भनिए पनि यसलाई अनियन्त्रित वा आत्मनिर्णयका आधारमा सेवन गर्नु वैज्ञानिक दृष्टिले अनुचित मानिन्छ । यसको ओभर–द–काउन्टर उपलब्धता र सस्तो मूल्यका कारण गर्भवती महिलाले चिकित्सकको सल्लाह बिना नै प्रयोग गर्ने प्रवृत्ति बढी देखिन्छ, जसले दीर्घकालीन स्वास्थ्य जोखिम बढाउँछ ।

प्यारासिटामोलको सेवनले प्रत्यक्ष रूपमा गर्भपतन (ःष्कअबचचष्बनभ) गराउँछ भन्ने वैज्ञानिक प्रमाण हालसम्म पाइएको छैन । तर क्लिनिकल सन्दर्भमा कुनै पनि औषधि गर्भावस्थामा प्रयोग गर्दा सावधानी अपनाउनुपर्छ । चिकित्सकहरूका अनुसार, आवश्यकता अनुसार मात्र ५०० देखि १००० मिलिग्रामसम्मको डोज, प्रत्येक ४ देखि ६ घण्टाको अन्तरमा, चिकित्सकीय निगरानीमा मात्र सेवन गर्न उपयुक्त हुन्छ । अनावश्यक वा दीर्घकालीन प्रयोग जोखिमपूर्ण हुनसक्छ ।

सम्भावित जैविक र स्वास्थ्य प्रभावहरू

जन्मजात विकृतिः पहिलो त्रैमासिकमा उच्च मात्रामा प्रयोग हुँदा भ्रुणको अंग विकासमा अवरोध भई जन्मजात विकृति देखिन सक्छ ।

संज्ञानात्मक क्षमतामा ह्रासः स्नायु प्रणालीमा असर परेपछि बालबालिकाको सिक्ने क्षमता, स्मरणशक्ति र संज्ञानात्मक विकासमा कमजोरी देखिन सक्छ ।

स्वासप्रश्वास सम्बन्धी समस्याः गर्भमै औषधिको प्रभावले शिशुमा अस्थमा वा अन्य श्वासप्रश्वास विकारको सम्भावना बढ्न सक्छ ।

लिभर कार्यक्षमता घट्नेः निरन्तर वा उच्च मात्रा सेवन गर्दा भ्रुणको लिभरमा मेटाबोलिक बोझ बढेर कार्यक्षमता ह्रास हुन सक्छ ।

विशेषज्ञहरूको सुझाव र वैकल्पिक उपाय

विशेषज्ञहरूले गर्भावस्थामा कुनै पनि औषधि सेवन गर्नु अघि चिकित्सकसँग परामर्श लिनु अपरिहार्य मान्छन् । सामान्य टाउको दुखाइ वा हल्का ज्वरोका लागि जीवनशैली र घरेलु उपायहरू प्राथमिक विकल्पका रूपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ — पर्याप्त पानी सेवन, नियमित विश्राम, हल्का व्यायाम, र पोषणयुक्त आहार । यदि यी उपायहरूले काम नगरेमा मात्र चिकित्सकको निगरानीमा न्यून मात्रामा प्यारासिटामोल प्रयोग गर्न सिफारिस गरिन्छ ।

प्यारासिटामोललाई प्रायः सुरक्षित मानिने भए पनि पछिल्ला वैज्ञानिक प्रमाणहरूले गर्भावस्थामा यसको प्रयोग गर्दा शिशुको स्नायु प्रणाली, प्रजनन प्रणाली र दीर्घकालीन स्वास्थ्यमा प्रतिकूल असर पर्न सक्ने देखाएका छन् । त्यसैले गर्भवती महिलाले औषधिको स्वतः प्रयोग नगरी चिकित्सकीय सल्लाहलाई अनिवार्य मान्नुपर्छ । शिशुको भविष्यलाई सुरक्षित राख्न गर्भावस्थामा औषधि सेवन गर्दा उच्च स्तरको सावधानी र वैज्ञानिक दृष्टिकोण आवश्यक हुन्छ ।