दलहरू सुध्रिने संकेत नदेखेका युवाले टिकटकमा थाले ‘एक्स्पोज झोले’ ट्रेन्ड

काठमाडौं । हाल सामाजिक सञ्जाल, विशेषतः टिकटकमा, तीव्र रूपमा फैलिएको ‘एक्सपोज झोले’ ट्रेन्ड नेपाली युवाहरूको राजनीतिक असन्तुष्टि, निराशा र आलोचनात्मक चेतनाको एक प्रमुख समकालीन अभिव्यक्ति बनेको छ । लामो समयदेखि देखिएको राजनीतिक अस्थिरता, निरन्तर दोहोरिने पुराना नेताहरूको प्रभुत्व, संस्थागत भ्रष्टाचार र पार्टीभित्रको अन्धसमर्थनप्रति मोहभंग भएका युवाहरूले यसलाई केवल व्यंग्यात्मक मनोरञ्जन होइन, डिजिटल प्रतिरोध र वैकल्पिक राजनीतिक संवादको नवीनतम अभ्यासका रूपमा व्याख्या गरेका छन् ।

यस ट्रेन्डमा प्रयोगकर्ताहरूले राजनीतिक दलका शीर्ष नेतासँग नजिक रहेका कार्यकर्ताहरूलाई ‘झोले’ को लेबल लगाएर उनीहरूको फोटो र भिडियो सार्वजनिक गर्छन् । यी सामग्रीहरूमा व्यंग्यात्मक क्याप्सन, सामाजिक टिप्पणी र दृश्य–श्रव्य रूपान्तरण मिसाइन्छ । यसरी कार्यकर्तालाई लक्षित गर्नु केवल व्यक्तिगत आक्रमण मात्र नभई नेपाली राजनीतिक संस्कृतिको मौलिक संरचना—व्यक्तिगत निष्ठामा आधारित अन्धभक्ति, पार्टीभक्तिको अतिरेक, र राजनीतिक पूजाआजाको परम्परा—प्रति स्पष्ट चुनौती हो ।

‘नेपो बेबी’देखि ‘एक्सपोज झोले’सम्म: निरन्तर आक्रोशको चरणहरू

यसअघि चर्चित बनेको ‘नेपो बेबी’ ट्रेन्डले राजनीतिक परिवारका उत्तराधिकारीहरूलाई प्रश्नमा उभ्याएको थियो । त्यस अभियानले युवाको असन्तुष्टि सडकसम्म ल्यायो र तत्कालीन सत्ता गठबन्धनमा प्रत्यक्ष दबाब सिर्जना गर्‍यो । तर अपेक्षित सुधार, आत्ममूल्यांकन वा पुस्तान्तरण नभएपछि असन्तुष्टिले अर्को रूप लियो र ‘एक्सपोज झोले’ मार्फत नेताको वरिपरि रहेका कार्यकर्तामार्फत प्रणालीगत कमजोरीहरू उजागर गर्न थाल्यो ।

समाजशास्त्रीय दृष्टिले, ‘नेपो बेबी’ नेतृत्वको वैधता र अधिकारमाथि प्रश्न थियो भने, ‘एक्सपोज झोले’ नेतृत्वलाई टिकाइराख्ने सामाजिक र संरचनागत आधारमाथि प्रहार हो । यसैले यो अभियानले नेतृत्वभन्दा पनि गहिरो तहमा राजनीतिक शक्ति र समर्थन संरचनाको समीक्षा गर्छ, जसले संरचनागत परिवर्तनको मागलाई अझ स्पष्ट बनाउँछ ।

व्यंग्य, सौन्दर्यशास्त्र र डिजिटल भाषाशैली

‘एक्सपोज झोले’ को सबैभन्दा विशिष्ट पक्ष यसको व्यंग्यात्मक सौन्दर्यशास्त्र हो । टिकटकमा देखिने भिडियोहरूमा ‘माउथ ओपन, ब्रेन क्लोज झोले’ जस्ता वाक्यांशहरू प्रमुख छन् । यी सामग्रीहरूमा प्रायः व्यंग्यात्मक गीत, लोकप्रिय सांगीतिक र्‍याप ट्र्याक वा ‘झोले ग्याङ’ शीर्षकका पृष्ठभूमि धुन मिसाइन्छ, जसले सामग्रीलाई हास्यास्पद मात्र होइन, आलोचनात्मक विमर्शको एक माध्यम बनाउँछ । कमेन्ट सेक्सनमा देखिने सामूहिक आह्वान—‘लेट्स एक्सपोज झोले’—ले यसलाई केवल व्यक्तिगत व्यंग्य नभई सामूहिक डिजिटल आन्दोलनको रूपमा प्रस्तुत गरेको छ ।

यस भाषाशैलीले ‘मिम संस्कृतिको राजनीति’ भन्ने समाजशास्त्रीय अवधारणालाई पनि पुष्टि गर्छ, जसमा हाँसो र व्यंग्य सामाजिक आलोचनाको प्रभावकारी उपकरणका रूपमा प्रयोग हुन्छ । यसले राजनीतिक चेतनालाई नयाँ पुस्तामा सजिलै फैलाउन सहयोग पुर्‍याएको छ ।

सामाजिक सञ्जालमा वायरल हुन सक्ने राजनीतिक दृश्य

टिकटक ह्यान्डल कान्छा एफएफएक्स अफिसियल को एउटा भाइरल भिडियोमा भनिएको छ, “नेपो बेबी र करप्ट पोलिटिसियनहरूलाई एक्सपोज गरियो र देशमा ठूलो परिवर्तन आयो । अब ‘झोले’हरूको पालो आएको छ ।” यस्तो सामग्रीले लाखौँ भ्युज पाएको छ र अन्य प्रयोगकर्ताहरूलाई पनि त्यस्तै शैलीमा सामग्री सिर्जना गर्न प्रेरित गरेको छ । यसरी, डिजिटल माध्यमले राजनीतिक निराशालाई एक प्रकारको सांस्कृतिक ट्रेन्डमा रूपान्तरण गरेको छ ।

नेताका छायामा रहेका अनुयायीहरूको आलोचना

यस ट्रेन्डमा एमाले नेता महेश बस्नेत बारम्बार प्रमुख आलोचनाको लक्ष्य बनेका छन् । उनका कार्यकर्तासँगका तस्बिरहरू भाइरल भइरहेका छन् । कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवा, एमाले अध्यक्ष केपी शर्मा ओली, माओवादी अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल, नेता वर्षमान पुनलगायत शीर्ष नेतासँग नजिक देखिने अनुयायीहरूको पनि सामाजिक सञ्जालमा व्यंग्यात्मक पुनःप्रयोग भइरहेको छ । नेताको भाषणका बेला अगाडि देखिने वा राजनीतिक कार्यक्रममा अनिवार्य उपस्थिति जनाउने अनुहारहरू अब राजनीतिक ‘झोले’को प्रतीकमा परिणत भएका छन् ।

यस ट्रेन्डको अर्को आयाम भनेको युवाहरूले आफ्ना परिवारजनप्रति समेत सन्देश पठाउनु हो । “यदि अझै पनि तपाईंका बा–आमा नेताको झन्डा बोकेर जयजयकार गर्दै हिँड्नुहुन्छ भने हाम्रो भविष्य संकटमा पर्छ” भन्ने जस्ता भिडियोहरूले घरपरिवार र व्यक्तिगत जीवनसम्म आलोचनात्मक चेतना पुर्‍याएको देखिन्छ । यसरी, आन्दोलन केवल सार्वजनिक क्षेत्रमा मात्र सीमित नभई घरायसी विमर्शमा पनि प्रवेश गरेको छ ।

असफल नेतृत्व, पुनरावृत्ति र डिजिटल विस्फोट

त्रिभुवन विश्वविद्यालय समाजशास्त्र विभागका उपप्राध्यापक दिपेश घिमिरेका अनुसार, ‘एक्सपोज झोले’ ट्रेन्ड युवाहरूको राजनीतिक निराशा र असन्तुष्टिको प्रत्यक्ष अभिव्यक्ति हो । उनका शब्दमा, “जेनजी आन्दोलनपछि नेतृत्वमा पुस्तान्तरण हुने अपेक्षा थियो, तर जब पुरानै अनुहार र प्रवृत्ति दोहोरियो, युवाले सामाजिक सञ्जालमार्फत विस्फोट गरेका हुन् ।”

उनले थपे, “यो डिजिटल गतिविधि केवल सामाजिक सञ्जालमा सीमित छैन । यो सडकमा हुने सम्भावित आन्दोलनहरूको पूर्वाभ्यास जस्तै हो । डिजिटल स्पेसमा यति व्यापक असन्तुष्टि प्रकट हुनु भनेको राजनीतिक चेतनाको गहिरो रूपान्तरण हो, जसले प्रत्यक्ष राजनीतिक परिणाम ल्याउन सक्छ ।”

समाज, परिवर्तन र नयाँ नेतृत्वको आवश्यकता

युवापुस्ताले विगतका आन्दोलन र बलिदानबाट पुराना दलहरूले कुनै पाठ नलिएको धारणा बनाएका छन् । कतिपय कार्यकर्ताले सामाजिक सञ्जालमा ‘झोले हुनुमा गर्व छ’ भन्दै पोस्ट गरेपछि यसको प्रतिवादमा ‘एक्सपोज झोले’ अभियान अझ उग्र बनेको हो । यसले नेपाली समाजमा दुईवटा स्पष्ट ध्रुवीकरण देखाएको छ—एकातिर पुरानै संरचना र अन्धसमर्थनमा विश्वास गर्नेहरू, अर्कोतिर नयाँ नेतृत्व र संरचनागत सुधार खोज्ने युवापुस्ता ।

उपप्राध्यापक घिमिरे भन्छन्, “समाज अब रूपान्तरणको चरणमा प्रवेश गरिसकेको छ । दल र नेतृत्वले आत्मालोचन नगरेसम्म सुधार सम्भव छैन । युवाले नेताको अन्धभक्तिपूर्ण जयजयकार होइन, जवाफदेहिता, उत्तरदायी शासन र संरचनागत परिवर्तन खोजिरहेका छन् ।”

‘एक्सपोज झोले’ ट्रेन्डलाई सतही रूपमा हेर्दा यो केवल डिजिटल व्यंग्यात्मक मनोरञ्जनजस्तो लाग्न सक्छ । तर गहिरो विश्लेषणले यसलाई नेपाली युवापुस्ताको राजनीतिक चेतना, असन्तुष्टि र प्रतिरोधको प्रतीकका रूपमा देखाउँछ । यो अभियानले संरचनागत परिवर्तनप्रतिको मागलाई सांस्कृतिक शैलीमा प्रस्तुत गरेको छ, जसलाई बेवास्ता गर्न राजनीतिक नेतृत्वका लागि सम्भव छैन ।

यदि पुराना नेताहरूले यसलाई सामान्यीकरण गरेर बेवास्ता गरे भने, यसको राजनीतिक असर अझ गहिरो, व्यापक र लामो समयसम्म रहनेछ । यसरी, ‘एक्सपोज झोले’ नेपाली युवाको राजनीतिक चेतनामा उदाएको नयाँ लहर हो—जसले विद्यमान शक्तिसन्तुलनलाई चुनौती दिनुका साथै भविष्यको राजनीतिक दिशाबारे वैकल्पिक सम्भावनाहरू पनि संकेत गरेको छ ।

---

#ExposeJholey #YouthUprising #DigitalProtest