जाडोमा दही खानु सुरक्षित कि हानिकारक? आयुर्वेद र विज्ञान के भन्छन्?

जाडो सुरु भएसँगै धेरै मानिसहरूले चिसो मौसममा दही खानु उपयुक्त हो कि होइन भन्ने प्रश्न उठाउन थाल्छन्। धेरैको विश्वास हुन्छ कि दही सेवनले घाँटी दुख्ने, रुघाखोकी बढ्ने वा छातीमा कफ जम्ने समस्या निम्त्याउँछ। तर चिकित्सा तथा पोषण विशेषज्ञहरू भन्छन्—यो सामान्य धारणा पूरै सही होइन। दही वर्षभरि सेवन गर्न मिल्ने पौष्टिक खाद्य पदार्थ हो, तर जाडोमा यसलाई कसरी र कहिले खाने भन्ने कुरा महत्वपूर्ण हुन्छ। आयुर्वेद र आधुनिक विज्ञानको दृष्टिकोणले हेर्दा जाडोमा दही सेवनबारे थप स्पष्टता पाइन्छ।

जाडोमा दही खान मिल्छ कि मिल्दैन?

गर्मीमा प्रशस्त रूपमा सेवन गरिने दहीलाई जाडोमा धेरैले चिसो प्रभावका कारण टाढा राख्ने गर्छन्। तर TOI मा प्रकाशित एक रिपोर्टका अनुसार, दहीमा पाइने लाभदायक ब्याक्टेरिया, क्याल्सियम, म्याग्नेसियम, पोटासियम, प्रोटिन र आवश्यक भिटामिनहरूले शरीरलाई मौसम अनुसार सन्तुलनमा राख्न ठूलो भूमिका खेल्छ। जाडोमा शरीरको पाचन शक्ति तुलनात्मक रूपमा बलियो हुने भएकाले मध्यम मात्रामा दही सेवन स्वास्थ्यका लागि फाइदाजनक मानिन्छ।

यद्यपि, राति दही सेवन गर्दा कफको मात्रा बढ्न सक्ने भएकाले विशेषज्ञहरूले बिहान वा दिउँसोको समयमा दही खान सुझाव दिन्छन्। दही शीतल प्रकृतिको भएकाले समय र मात्रा दुवैमा ध्यान दिनु उत्तम हुन्छ।

आयुर्वेद के भन्छ?

आयुर्वेदका अनुसार, दही स्वभावतः कफवर्द्धक हुन्छ। जाडोमा शरीरमा कफ तत्व सक्रिय हुने भएकाले दहीले यो तत्व अझ बढाउन सक्छ। त्यसैले आयुर्वेदिक ग्रन्थहरूमा दहीलाई जाडोमा सीमित मात्रामा सेवन गर्न सिफारिस गरिएको छ। विशेषगरी निम्न समस्या भएका व्यक्तिहरूले दहीका सेवनमा विशेष सतर्कता अपनाउनुपर्छ:

• रुघा-खोकी बारम्बार हुनेहरू
• साइनस वा नाक बन्द हुने समस्या भएका
• दम (अस्थमा) वा एलर्जी सम्बन्धी समस्या भएका
• श्वासप्रश्वाससम्बन्धी कमजोरी वा सूजन हुनेहरू

आयुर्वेदले खासगरी राति दही नखाने कुरामा जोड दिन्छ। बाञ्छनीय भए दहीमा सानो मात्रा मह वा कालो मरिच मिसाएर सेवन गर्न सकिने भए पनि, जाडोमा रातिको सेवनबाट जोगिनु नै उत्तम हुन्छ।

विज्ञान के भन्छ?

आधुनिक विज्ञानका अनुसार दही प्रोबायोटिक खाद्य पदार्थ हो, जसले पाचनतन्त्रमा लाभदायक ब्याक्टेरियाको संख्या बढाउँछ। यसले:

• पाचन प्रणालीलाई सक्रिय र स्वस्थ राख्छ
• रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता मजबुत बनाउँछ
• क्याल्सियम र फस्फोरसले हड्डी तथा दाँतलाई मजबुत पार्छ
• भिटामिन B12 र अन्य सूक्ष्म पोषक तत्वहरूले ऊर्जा स्तर बढाउँछ

विशेषगरी दम, एलर्जी, घाँटी दुख्ने वा लगातार चिसो लाग्ने प्रवृत्ति भएका व्यक्तिहरूका लागि साँझ वा रातको समयमा दही कम उपयुक्त मानिन्छ। वैज्ञानिकहरू भन्छन् कि दही सधैं कोठाको तापक्रममा सेवन गर्नुपर्छ; धेरै चिसो दहीले घाँटी तथा छातीमा असहजता बढाउन सक्छ।

जाडोमा दही कहिले खाने?

• बिहान वा दिउँसो दही सेवन स्वास्थ्यअनुकूल हुन्छ।
• घाम लागेको समयमा दही खाँदा शरीरले सजिलै पचाउन सक्छ।
• चिसो वा घाँटी दुख्ने समस्या बढेको छ भने दहीको मात्रा घटाएर वा केही दिनका लागि बन्द गरेर पुनः सुरु गर्न सकिन्छ।
• दही जमेको केही समयमै खाँदा यसको प्रोबायोटिक गुण अधिक फाइदाजनक हुन्छ।
• दहीलाई मसला, मेथी पाउडर वा महसँग हल्का रूपमा मिसाएर पनि सेवन गर्न सकिन्छ, जसले यसको शीतल प्रभाव केही हदसम्म कम गर्छ।

दहीका थप स्वास्थ्य लाभ

• दहीमा उपस्थित भिटामिन C ले रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउन मद्दत गर्छ, जसले जाडोयाममा सामान्य चिसोबाट जोगिन सहयोग पुर्‍याउँछ।
• दही नियमित सेवन गर्दा पाचन सन्तुलनमा रहन्छ र ग्यास, अम्लता तथा अपचको समस्या कम हुन्छ।
• क्याल्सियम र प्रोटिनको उचित मात्रा भएकाले दहीले हड्डी, दाँत तथा मांसपेशी मजबुत बनाउँछ।
• सौन्दर्यका लागि दही अत्यन्त लाभदायक मानिन्छ—छालामा लगाउँदा कोमलता, चमक र दाग हटाउन मद्दत गर्छ; कपालमा लगाउँदा कपाल नरम, झनक कम र टाउकोको छाला स्वस्थ रहन्छ।
• दहीले रक्तचाप सन्तुलित राख्न मद्दत गर्छ, जसले मुटु स्वस्थ राख्न सहयोग पुर्‍याउँछ।
• फाइबरयुक्त खानेकुरासँग मिलाएर दही खाँदा पाचन तन्त्र अझ प्रभावकारी रूपमा काम गर्छ।

जाडोयाममा दही खानु पूर्ण रूपमा सुरक्षित मात्र होइन, शरीरलाई आवश्यक पोषक तत्त्व प्राप्त गराउने उत्कृष्ट माध्यम पनि हो। तर सेवनको समय, मात्रा तथा स्वास्थ्य अवस्थाअनुसार सावधानी अपनाउन आवश्यक हुन्छ। दिनको समयमा कोठाको तापक्रममा राखिएको दही मितव्ययी मात्रामा खानु उपयुक्त मानिन्छ। घाँटी दुख्ने वा कफ बढ्ने समस्या भएकाहरूले भने रातिको दहीबाट जोगिनु बुद्धिमानी हुन्छ। सही तरिकाले सेवन गरिएमा दहीले जाडोमा पनि शरीरलाई ऊर्जा, ताजगी र प्रतिरोधात्मक क्षमता प्रदान गर्न सक्छ।