“कुछिभ्वय“ पर्व मनाउँदै नेवाः समुदाय

काठमाडौ । दसैंको महाअष्टमीका अर्थात मोहनी नखःको पहिलो दिन नेवार समुदायले परम्परागत “कुछिभ्वय” पर्वलाई यस वर्ष पनि उत्साहपूर्वक मनाइरहेका छन् । बिहानैदेखि उपत्यकाका बस्तीहरूमा घरघरमा परम्परागत नेवारी परिकार तयार पार्ने गतिविधिले सामाजिक र सांस्कृतिक वातावरणलाई विशेष रूपमा सक्रिय बनाएको छ । दाजुभाइ, दिदीबहिनी, आमा–बाबा, दाजु–भाउजू र छरछिमेकलाई एउटै थलोमा भेला गराई सामूहिक भोज गर्ने अभ्यासले यस पर्वलाई विशिष्ट बनाउँछ । यो दिनलाई केवल पारिवारिक जमघट मात्र नभई सामुदायिक एकता र सामाजिक बन्धनलाई प्रगाढ पार्ने अवसरका रूपमा समेत व्याख्या गर्न सकिन्छ ।

“कुछिभ्वय” शब्दको शाब्दिक अर्थ “भव्य भोजन” हो । साथै यो शब्दले आफ्नो कुलमा रहेका सबैजना एकै थलोमा भेला भएर भोजको आयोजना गरिने दिनको रुपमा पनि परिभाषित गरिने गरिएको छ, तर यसको सांस्कृतिक अर्थ यसभन्दा धेरै गहिरो छ । यस अवसरमा विशेष रूपमा मासुका परिकार, सुकुटी, वारा, च्याउका विविध व्यञ्जन, माछा, अचार, मिठाइ तथा नेवार समुदायको पहिचान मानिने घरेलु मदिरा “थों” तयार गरिन्छ । एउटै थलोमा परम्परागत केराको पातमा परिवारका सबै सदस्यले एकसाथ भोजन गर्ने चलन यस पर्वको मुख्य विशेषता हो, जसले आत्मीयता, विश्वास र सहजीवनको भावना प्रस्ट पार्छ । सामूहिक भोजनलाई सामाजिक संरचना सुदृढ पार्ने अभ्यासका रूपमा पनि बुझिन्छ ।

संस्कृतिविद्हरूका अनुसार, कुछिभ्वय केवल भोजको अभ्यास मात्र नभई सामाजिक एकता र पारिवारिक सम्बन्धलाई सुदृढ गर्ने महत्त्वपूर्ण सांस्कृतिक यन्त्र हो । यसले दाजुभाइबीच आपसी समन्वय र मेलमिलाप बढाउँछ, जेठाजेष्ठप्रति सम्मान र सानातिनाप्रति माया प्रकट गर्ने अवसर प्रदान गर्छ । यसरी हेर्दा, कुछिभ्वयले अन्तरपीढी सम्बन्धलाई निरन्तरता दिने र सामाजिक संरचनामा सामूहिक उत्तरदायित्वको संस्कारलाई सुदृढ गर्ने कार्य गर्छ ।

यस दिन काठमाडौं उपत्यकाका टोल, गल्ली र वस्तीँहरूमा आफन्त र छिमेकीलाई निम्त्याएर सामूहिक भोज आयोजना गर्ने परम्परा अझै जिवन्त छ । कतिपय स्थानमा सांगीतिक कार्यक्रम, नृत्य, धिमे बाजा, र अन्य सांस्कृतिक गतिविधिहरू पनि हुने गर्दछन्, जसले केवल भोज मात्र नभई व्यापक सांस्कृतिक प्रदर्शनको रुपमा महोत्सवमय बनाउँछ। यसरी, कुछिभ्वयलाई नेवार समुदायको सांस्कृतिक सम्पदा र सामाजिक संरचनाको प्रतिविम्बका रूपमा पनि बुझ्न सकिन्छ ।

पर्वसँगै बजारमा देखिने चहलपहल यस संस्कृतिको आर्थिक आयामलाई पनि उजागर गर्छ । बिहानैदेखि मासुजन्य परिकार, मदिरा, तरकारी, मरमसला र मिठाइ किन्ने उपभोक्ताहरूको भीडले बजारमा ठूलै चहलपहल हुन्छ । विशेष गरी मासु पसल र परम्परागत मदिरा उत्पादन गर्ने घरधुरीहरूमा लामो लाइन देखिनु सामान्य हुन्छ । यसरी, कुछिभ्वय केवल सांस्कृतिक अभ्यास मात्र नभई स्थानीय अर्थतन्त्रमा समेत प्रत्यक्ष योगदान पु¥याउने पर्वका रूपमा स्थापित छ ।

साँझतिर उपत्यकाको वातावरण अझै उत्सवमय र रंगीन बन्छ । उज्यालो बत्तीहरूले सजिएका गल्लीहरू, घरघरमा बज्ने नेवारी गीत–संगीत, र भोजमा रमाउने भीडले सम्पूर्ण वातावरणलाई सांस्कृतिक रंगमञ्चमा परिणत गर्छ । यस कारण धेरैले कुछिभ्वयलाई “दसैंको आत्मा” भन्ने गरेका छन्, जुन परिभाषाले यस पर्वको सामाजिक, सांस्कृतिक र आध्यात्मिक महत्त्वलाई प्रस्ट चित्रण गर्दछ ।