नेपालमा कम्पनी दर्ता र वार्षिक अनुपालन: नयाँ उद्यमीहरूका लागि मार्गदर्शक

नेपालमा व्यवसाय सुरु गर्नु धेरैका लागि सपनाको यात्रा हो। तर कम्पनी दर्ता र कानुनी अनुपालनका प्रक्रियाहरू धेरै नयाँ उद्यमीहरूका लागि जटिल र अन्योलपूर्ण हुन सक्छन्। यो लेखले कम्पनी दर्ता कसरी गर्ने र हरेक वर्ष पूरा गर्नुपर्ने आधारभूत कानुनी दायित्वहरूबारे स्पष्ट जानकारी दिने उद्देश्य राखेको छ।

---

१. नेपालमा कम्पनी दर्ता प्रक्रिया

नेपालमा कम्पनी दर्ता प्रक्रिया कम्पनी ऐन, २०६३ अनुसार सञ्चालन हुन्छ र यसको जिम्मेवारी कम्पनी रजिष्ट्रारको कार्यालय (OCR) मा हुन्छ। इच्छुक व्यक्तिले आफ्नो व्यवसायिक उद्देश्यअनुसार प्राइभेट लिमिटेड, पब्लिक लिमिटेड, वा गैरनाफामूलक संस्थाको रूपमा कम्पनी दर्ता गर्न सकिन्छ।

मुख्य चरणहरू:

क) नाम दर्ता (Name Reservation):

OCR को वेबसाइट www.ocr.gov.np मार्फत कम्पनीको प्रस्तावित नाम पेस गरिन्छ। नाम स्पष्ट, युनिक र भ्रमजनक नभएको हुनुपर्छ।

ख) आवश्यक कागजातहरू:

• दरखास्त फाराम (फाराम A)
• स्थापना पत्र (MOA) र नियमावली (AOA)
• प्रवर्द्धकहरूको नागरिकता प्रमाणपत्र
• निर्देशकहरूको सहमति तथा कार्यालय ठेगाना प्रमाणीकरण

ग) दस्तावेज बुझाउने र शुल्क तिर्ने:

सबै दस्तावेज अनलाइन वा OCR कार्यालयमा बुझाउन सकिन्छ। शुल्क कम्पनीको अधिकृत पूँजीको आधारमा निर्धारण हुन्छ।

घ) प्रमाणपत्र प्राप्ति:

OCR बाट कम्पनी दर्ता प्रमाणपत्र प्राप्त भएपछि कम्पनी कानुनी रूपमा सञ्चालन गर्न सकिन्छ।

---

२. कम्पनी दर्तापछि हरेक वर्ष गर्नु पर्ने मुख्य कार्यहरू

कम्पनी दर्ता मात्र पर्याप्त होइन। नियमित अनुपालन नगरे कम्पनीलाई जरिवाना तिर्नुपर्ने मात्र होइन, कानुनी समस्याहरू पनि आउन सक्छन्।

क) कर दर्ता र अनुपालन:

• PAN/VAT दर्ता: कम्पनी दर्ता पछि आन्तरिक राजस्व कार्यालयमा अनिवार्य रूपमा दर्ता गर्नुपर्छ।
• नियमित कर विवरण: मासिक VAT (यदि लागू हुन्छ), TDS र आयकर विवरण पेश गर्नुपर्छ।
• वार्षिक आयकर विवरण: आर्थिक वर्ष सकिएको ३ महिनाभित्र (अशोज मसान्तसम्म) अन्तिम कर विवरण बुझाउनुपर्छ।

ख) लेखापरीक्षण (Audit):

• हरेक कम्पनीले आफ्नो वित्तीय विवरण स्वीकृत लेखापरिक्षकबाट वार्षिक लेखापरीक्षण गराउनुपर्छ।
• लेखापरिक्षण प्रतिवेदन वार्षिक साधारण सभा (AGM) बाट स्वीकृत हुनुपर्छ।

ग) वार्षिक साधारण सभा (AGM):

• आर्थिक वर्ष समाप्त भएको ६ महिनाभित्र AGM गर्नुपर्छ।
• एजेन्डामा लेखापरिक्षण प्रतिवेदन स्वीकृति, लेखापरिक्षक नियुक्ति, निर्देशकको प्रतिवेदन आदि समावेश हुन्छ।

घ) OCR मा विवरण बुझाउने:

• लेखापरिक्षण प्रतिवेदन, AGM विवरण र निर्देशकको प्रतिवेदन ६ महिनाभित्र OCR मा बुझाउनुपर्छ।
• समयमै नबुझाएमा जरिवाना लाग्ने तथा कानुनी कारबाही हुने सम्भावना हुन्छ।

ङ) अनुमतिपत्र नवीकरण:

• उद्योग अनुमति, स्थानीय निकायको लाइसेन्स, वा अन्य नियामक अनुमतिपत्र हरेक वर्ष नवीकरण गर्नुपर्छ (यदि लागू हुन्छ)।

च) सामाजिक सुरक्षा कोष (SSF) र श्रम कानुन अनुपालन:

• कर्मचारी राखेपछि SSF मा दर्ता गर्नुपर्नेछ र कर्मचारीको योगदान काटी समयमै जम्मा गर्नुपर्छ।

---

३. अनुपालन नगर्दाको परिणाम

अनुपालन नगरेमा निम्न परिणामहरू हुन सक्छ:

• धेरै हप्तादेखि वर्षसम्मको ढिलाइ अनुसार हजारौंदेखि लाखौं रुपैयाँसम्म जरिवाना
• निर्देशक अयोग्य ठहरिने सम्भावना
• ऋण लिन, टेन्डरमा भाग लिन वा अन्तर्राष्ट्रिय कारोबार गर्न अवरोध
• गम्भीर अवस्थामा कम्पनीलाई स्वतः खारेज गर्नेसमेत व्यवस्था

---

सही ढंगले कम्पनी दर्ता गर्नु र नियमित अनुपालन गर्नु व्यवसायको दीर्घकालीन सफलताको आधार हो। यसले लगानीकर्ता, ग्राहक र सरकारी निकायको विश्वास जित्न सहयोग गर्छ। उद्यमीहरूले या त आन्तरिक दक्षता विकास गर्नुपर्छ वा अनुभव प्राप्त कानुनी र लेखापरामर्शदाता सँग समन्वय गर्नुपर्छ। नेपालको बढ्दो अर्थतन्त्रमा व्यवस्थित र पारदर्शी कम्पनीहरूले मात्र दीर्घकालीन योगदान दिन सक्छन्।